طرح های دفاعی ارتش قبل از آغاز جنگ ایران و عراق

1- طرح ابوذر مربوط به نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در خرداد 1359، تهیه و به ستاد مشترک ارتش ارسال گردید. در این طرح، مأموریت دفاع اولیه نیروی زمینی در مقابل ارتش عراق به ترتیب از جنوب به لشگرهای سرزمینی 92 زرهی اهواز، تیپ 84 خرم اباد، لشگر81زرهی کرمانشاه، لشگر28 پیاده کردستان و لشگر64 پیاده ارومیه واگذار شد.

«طرح ابوذر» از سوی ارتش در 76 صفحه در حالی به بنی صدر رئیس جمهور (وقت) ارائه شد که در آن، گزارش احتمالی حمله ارتش عراق بیان شده بود و ارتش مطابق آن، طرح‌هایی به شرح زیر برای مقابله با تهدیدات احتمالی داشت: « نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران از دالامپرداغ (مرز مشترک ایران و عراق و ترکیه) تا فاو (دهانه شط العرب در خلیج فارس) از مرز باختری ایران و عراق دفاع نماید و با استفاده از عناصری از لشگر92 زرهی و تیپ 55 هوابرد از رودخانه اروند رود دفاع نماید. تیپ 55 آماده شود پس از ورود یگانهای تقویتی به منطقه غرب بنا به دستور در سایر مناطق مورد تهدید اعم از درون مرزی یا برون مرزی بکار رود همزمان با اجرای عملیات دفاعی در غرب با امکانات موجود در منطقه، مرز خاوری را از دهانه ذوالفقار تا گواتر پوشش نماید.»

طرح ابوذر برابر اصول جنگی، برای یک جنگ احتمالی چهار مرحله پیش بینی کرده بود؛ نخست: با کشاندن دشمن به مواضع قابل دفاع، حرکت ارتش عراق، در رسیدن به اهدافش را کند کرده و در مسیر او تأخیر ایجاد نماید تا این مواضع کمبود نیروی انسانی ما را جبران کند و در مراحل بعدی با تثبیت دشمن اورا فرسوده نموده و پس از شناسایی منطقه و استعداد دشمن نسبت به دفع متجاوز و انهدام او اقدام نماید. به همین منظور، عملیات و تک‌های محدودی طرح‌ریزی و اجرا شد.- اما متاسفانه برخی از این تک‌های محدود به عنوان عملیات‌های شکست خورده ارتش یاد می کنند. درواقع افرادی که می‌گویند این عملیات‌ها شکست خورده هستند، یا از طرح های ارتش بی خبر هستند و یا از مطالعات دفاعی و نظامی و اصول جنگ اطلاع کافی ندارند.- در هر صورت برابر طرح ابوذر، مأموریت لشکر81 زرهی، ابلاغ شد و لشکر 92 زرهی نیز طرح (حر) را براساس طرح مزبور تهیه کرده و مأموریت ها را به یگان های خود ابلاغ کرده بود. روز 26 شهریور ماه نیز با توجه به قرائن و شواهد حمله عراق نیروهای این دو لشکر به حرکت درآمده و در منطقه سرزمینی مستقر شدند. لشکر 81 باید650 کیلومتر را پوشش می‌داد و لشکر92 نیز مسئولیت پوشش منطقه‌ای به عرض420 کیلومتر را برعهده داشت. - این درحالی است که در حالت استاندارد هر لشکر می تواند حداکثر در عرض30 کیلومتر پدافند نماید.- تا اینکه جنگ زمینی با عراق به صورت رسمی با پاره کردن قرارداد 1975 الجزایر توسط صدام در 26 شهریور ماه 1359 آغاز شد.  قابل ذکر اینکه؛ طرح ابوذر در اجرا، عملیات دفاع از مرزهای غربی ایران را در چهار مرحله (تأخیر، تثبیت، دفع، تعقیب و انهدام متجاوز) تهیه شده بود که گزاره بند مأموریت در مرحله اول آن به شرح زیر می باشد:

 

نیروی زمینی دفاع را در منطقه با 4 لشکر و یک تیپ پیاده در منطقه دفاعی مقدم از شمال باختری تا جنوب اجرا می نماید، لشکر64 پیاده و لشگر  28 پیاده، بترتیب در شمال لشکر 81 زرهی و تیپ 84 پیاده در مرکز و لشکر92زرهی در جنوب، لشکر های در خط با اعزام عناصر تأمین حرکت متجاوز را در زمین های بلافصل مرز به تأخیر می اندازد.

 

 

 

 

 

2-     طرح نبرد البرز در آبان 1358(نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران)

طرح «نبرد البرز» به جلسه هماهنگی 18/8/1358 در ستاد مشترک ارتش و راهنمای طرح ریزی ستاد ارتش برمیگردد که رژیم بعث صدام دست به تحرکات و اقدامات مشکوک و خصمانه علیه جمهوری اسلامی زده بود و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با متجاوز، اقدام به صدور راهنمای طرح ریزی طرح البرز و ابلاغ آن به نیروی هوایی کرد. بند ماموریت نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران در طرح البرز به شرح زیر بیان می شود:

 

نیروی هوائی جمهوری اسلامی ایران ضمن دفاع از آسمان ایران حملات انتقامی خود را بمنظور انهدام نقاط حیاتی کشور هدف آغاز و پس از کسب برتری هوائی از عملیات سطحی نیروهای خودی پشتیبانی نزدیک بعمل می آورد.

 

 ((شایان ذکر است؛ طرح فوق کمتر از سه ساعت پس از تجاوز دشمن بعثی، به دستور تبدیل و به شرح نامه زیر جهت اجرا به نهاجا ابلاغ شد.))

از: سماجا

به: نهاجا

موضوع: نامه شماره 36/ 03/ 29/ 1701/ 26 -1359/6/31

" دستور فرمایید با توجه به طرح البرز حمله‌ « انتقامی» را آغاز و کلیه هدف‏های پیش بینی شده را برابر طرح مورد حمله قرار دهید."

این پیام، توسط سرهنگ قیدیان، معاونت عملیاتی نیروی هوایی با نامه شماره 3735 – بلافاصله به کلیه پایگاه‏های هوایی ابلاغ شد.

 

در واقع نیروی هوایی در ساعت 16 روز 31/6/1359 در کمتر از سه ساعت پس از حمله 192 فروندی رژیم بعثی عراق،  اولین اقتدار و قدرت هوایی خود را به نمایش گذاشت و به پایگاههای شعیبیه، کوت در استان های کوت و العماره حمله کردند.(قدیمی،1389: 65) نظر اصلی فرماندهان نیروی هوایی از اجرای سریع اولین عملیات در اولین ساعات پس از هجوم متجاوز، در حقیقت آغاز جنگی روانی علیه استراتژیست های ارتش عراق بود، چرا که آنان حملات هوایی خود علیه نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران را با اتکا بر این باور طراحی کرده بودند که نیروی هوایی توان پاسخگویی به تهاجم را نخواهد داشت و بیدرنگ پس ازحملات، شیرازه این نیرو ازهم گسیخته شده و ارکان نظام فرو خواهد ریخت. از سوی دیگر، نظر فرماندهان، اعلام توان مقاومت مقابله به مثل، سرعت، قدرت کوبندگی و قابلیت انعطاف نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به زمامداران عراق بود تا شاید آنان را از ادامه خشونت و دشمنی آشکار باز دارد. اما اصرار نیروی هوایی عراق بر ادامه حملات باعث شد تا صبح روز یکم مهر 1359با یکی از بزرگترین و کوبنده ترین پاسخ های جنگهای هوایی جهان مواجه شوند. به این ترتیب نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با اجرای بزرگترین عملیات هوایی خود به نام کمان 99 که بر پایه طرح نبرد البرز پیاده سازی گردیده بود، بار دیگر ضربه بسیار سهمگین و غافلگیر کننده ای را به دشمن بعثی وارد ساخت و رژیم بعثی صدام راکه یکی از آماده ترین ارتش های آن روزجهان را در اختیار داشت، در بهت و حیرت فرو برد. اهداف این عملیات پایگاه های هوایی، مخازن سوخت و مهمات، پالایشگاه ها، آشیانه هواپیماها، پناهگاه های تعمیرات و نگهداری هواپیما، باندهای پروازی، رادارهای هدایت کننده هواپیماهای جنگی، برج های مراقبت و مراکز مخابراتی عراق در پایگاه های هوایی کرکوک، موصل، رشید، حبانیه، ناصریه، شعیبیه، کوت و المثنی . انتخاب این اهداف از بعد تاکتیکی، دشمن را در ابعاد خدمات پشتیبانی رزمی و آتش پشتیبانی هوایی، دفاع هوایی و اطلاعات و هشدار اولیه در میدان جنگ با موانع زیادی روبرو می ساخت و در نهایت می توانست به تهاجم عراق در خوزستان پایان داده و حرکت دشمن را متوقف سازد. (نورانی، 1384: 36)

 

3-    طرح ذوالفقار در شهریور 1359 (نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران)

از ابتدای خرداد 1359، چندین بار نیروی دریایی ارتش به حالت آماده باش درآمد، زیرا از بندرعباس که ناوگان یکم نیروی ارتش در آنجا مستقر بود، تا خرمشهر و بوشهر یگان ها آماده باش های مختلفی را تا شروع جنگ تحمیلی تجربه کردند. طرح ذوالفقار به عنوان یک طرح جامع که در آن توضیح داده شده بود، اگر جنگی شروع شود، نیروی دریایی چه واکنشی داشته باشد و چگونه بتواند انسجام خود را حفظ کند، در اختیار نیروی دریایی ارتش قرارگرفت. (شایان ذکر است که نیروی دریایی بدلیل موقعیت خود در منطقه جنوب در جریان انقلاب کمترین خسارت و فرسایش را متحمل شد و از نظر آمادگی نسبت به سایر نیروها در وضعیت بهتری قرار داشت.)

طرح ذولفقار یک طرح جامع بود که درآن همه جزئیات مشخص شده بود. از جمله این که در صورت شروع جنگ احتمالی چگونه مقابله کنیم، چگونه گسترش یافته و حتی مسئولیت و آرایش تک‌تک افراد از سرباز تا فرمانده نیرو در آن شرایط شرح داده شده بود و انواع پیوست‌های لجستیکی، مخابراتی، عملیاتی و اطلاعاتی را در بر داشت.

 دریادار محمد حسین ملک زادگان، فرمانده اسبق نداجا در مورد نحوه اجرای طرح ذوالفقار می گوید: « نیروی دریای ارتش با شروع جنگ از شب اول هجوم عراق و با توجه به این طرح، در پست فرماندهی تشکیل جلسه داد. در این جلسه که فرمانده وقت نیرو، جانشین، معاون عملیات و من حضور داشتیم، شبانه به قرارگاه تعیین شده در طرح به عنوان نیروی رزمی421 که در پایگاه بوشهر مستقر بود، رفتیم و ستاد فرماندهی نیروی دریایی را تشکیل دادیم. از فردای همان روز برنامه‌های شناسایی را مطابق برنامه‌ های از پیش طراحی شده شروع کردیم.

از این طرح کلی، ۴۸ طرح و عملیات بیرون آمد که به صورت جزئی به آنها پرداخته بود، که معروف ترین آنها عملیات مروارید است. نیروی دریایی با طرح و برنامه منظم خود توانست واکنش بسیار دقیق و منظمی در برابر حمله دشمن داشته باشد. با توجه به این موضوعات، نیروی دریایی در راستای طرح عملیاتی خود، در اولین گام سکوی های البکر و الامیه و در گام های بعدی شناوری های دشمن را با برنامه ریزی در یک فرصت کوتاه از بین برد که این حرکات به قطع صدور نفت از این سکوها و انهدام کامل نیروی دریای عراق انجامید و خلیج فارس عرصه سیادت دریایی نیروی دریایی ارتش جمهور اسلامی ایران شد. (خاطرات شفاهی دریادار محمدحسین ملک‌زادگان)

بند ماموریت نیروی دریایی در طرح ذولفقار به این شرح بود:

 

 

"نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران ضمن دفاع از تأسیسات حیاتی کشور در خلیج فارس راه های مواصلاتی دریایی را تأمین و از حرکت کشتی های تجاری بسوی بنادر کشور هدف ممانعت بعمل می آورد."