3- شرایط سیاسی – نظامی کشور قبل از آغاز جنگ ایران و عراق

با وجود عدم ثبات سیاسی و نظامی در ماه های اولیه بعد از انقلاب، جمهوری اسلامی ایران درهنگام ورود به جنگ برتری هایی داشت که کمتر مورد توجه سازمان های اطلاعاتی عراق قرار گرفت. این برتری ها عبارت بودند از:

1)      عمق راهبردی ایران؛ به این مفهوم که شهرهای اصلی ایران و بیشتر تأسیسات مهم نفتی و حیاتی کشور در مناطقی دور از مرز با عراق قرار داشتند که دور از دسترس نیروی هوایی عراق بودند.

2)      وجود ارتش بزرگی که رژیم سابق ایران، پیش از انقلاب آن را تشکیل داده بود. این ارتش برخی تسلیحات پیشرفته امریکایی و غربی را به همراه انبوهی از تدارکات نظامی در اختیار داشت. در حالی که قابلیت و توانایی رزمی نیروهای نظامی به دلیل تصفیه انقلابی لطمه خورده بود، ولی وجود سلاحها و تجهیزات بی شمار در انبارها و نیز کادر آموزش دیده، توان نظامی و دفاعی بالقوه ای را برای کشور به وجود آورده بود که در دوره زمانی بسیار کوتاهی قابلیت بالفعل شدن را دارا بود.

3)      تشکیل سپاه پاسداران در اردیبهشت 1358، نیروی بسیج و ارتش20 میلیونی که حضرت امام خمینی (ره) در 5 آذر 1358 طی پیامی به تشکیل آن فرمان داد.

4)      شور انقلابی مردم ایران بعد از پیروزی بر رژیم شاه موجب افزایش روحیه مردم و نیروهای مسلح گردیده بود. اگر چه در همین حال، نیروهای سه گانه ارتش با نقاط ضعف متعددی به شرح زیر روبه رو بودند:

1)) توقف واردات هرگونه سلاح، مهمات یا قطعات یدکی از اصلی ترین منبع خرید سلاح ایران یعنی امریکا بعد از انقلاب به ویژه بعد از تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران.

2)) عدم اعتماد برخی رهبران انقلاب و مردم انقلابی به ارتش، که زمینه ای بود برای دخالت های افراد و سازمان های مختلف در تصمیمات فرماندهان ارتش و به دنبال آن، عدم اعتماد به فرماندهان ارتش بعد از انقلاب، که همین وضعیت به نوعی بی ثباتی را در ارتش حاکم کرده بود. قابل ذکر است که از اول انقلاب تا آغاز جنگ تحمیلی پنج بار در سطح فرماندهی عالی ارتش تغییرات ایجاد شد و پنج رئیس ستاد ارتش به شرح (جدول شماره -2) در یک مدت کوتاه جابجا شدند.

 

ردیف	مشخصات	تاریخ انتصاب	مدت مسؤلیت	حکم انتصاب	شغل پیشین
1	سرلشگر محمد ولی قرنی	23/11/57	یک ماه و نیم	نخست وزیر وقت (بازرگان)	بازنشسته
2	سرلشگر ناصر فربد	8/1/58	کمتر از چهار ماه	نخست وزیر وقت (بازرگان)	فرماندهی دانشگاه پدافند ملی
3	سرلشگر حسن شاکر	30/4/58	پنج ماه	نخست وزیر وقت (بازرگان)	رئیس هیئت علمی دانشکده افسری
4	سرلشگر محمد هادی شادمهر	1/10/58	شش ماه	امام خمینی (ره)	معاون رئیس ستاد مشترک
5	سرتیپ ولی الله فلاحی	1/4/59	چهارده ماه	امام خمینی (ره)	فرمانده نزاجا

جدول شماره2:  لیست رؤسای ستاد ارتش بعد از انقلاب تا قبل از جنگ ایران و عراق

3)) کمبود شدید کادر افسران صف و ستاد که پس از سقوط شاه حدود 12هزار تن از آنان به هر دلیل از خدمت رها گردیدند. (بدیهی است این امر به ضعف در سلسله مراتب فرماندهی و کنترل ارتش انجامید.)

4)) ضعف سامانه اداری و پشتیبانی به ویژه در نیروی زمینی سبب شد تا ارتش نتواند به سرعت از همان میزان تجهیزات و سلاح و قطعات یدکی که در اختیار داشت، بهره برداری نماید، و با توجه به اینکه سامانه انبارداری مکانیزه در نزاجا هنوز راه اندازی نشده بود، لذا پشتوانه نیروهای ارتش در این زمینه به گروه هایی بود که مأمور جستجو و ردیابی انبارها و زاغه های مهمات، سلاح و تجهیزات و قطعات یدکی داخل آنها بودند و به دلیل نبودن شناسنامه های لازم برای این زاغه ها، جستجوها با دشواری های بسیاری همراه بود.

5)) خروج مستشاران نظامی از کشور می توانست محدودیت هایی را برای برخی یگان ها به ویژه قسمت های فنی و عملیاتی در نیروی هوایی ایجاد نماید.

شرایط سیاسی کشور، قبل از آغازجنگ تحمیلی بسیار بی ثبات و بحرانی بود. و به دلیل بروز اختلاف بین جریان های فکری و ایدئولوژیکی، وحدت و انسجام ملی در بعد سیاسی- اجتماعی کم رنگ می نمود و هرگروه که در مناصبی قرار گرفته بودند سعی می کردند تا اندیشه و تفکر خود را در صحنه سیاسی کشور حاکم نمایند. لیبرال ها و ملی گراها از یک سو، گروه های چپ و منافقین از سوی دیگر و نیروهای انقلابی و خط امامی در عرصه های مختلف در حال کشمکش بودند. در هر صورت، اختلاف بین مسؤلین و رهبران سیاسی کشور شرایط عدم ثبات را حاکم کرده بود. اما به رغم وجود بی ثباتی و تفرقه در سطح مسؤلین کشور، ستاد مشترک ارتش دستورالعمل خود را برای آمادگی نیروها در مقابل تهدیدات احتمالی در زمان سرلشگر شاکر، بشرح زیر:

دستورالعمل شماره 9 – 06 – 01 – 201 – 15 مورخه 27/8/ 1358 اداره سوم (عملیات) ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران

صادر می کند. دقیقا ًبعد از صدور این دستورالعمل است که نیروهای سه گانه ارتش طرح های خود را برای دفاع از تمامیت ارضی کشور تهیه و به ستاد مشترک ارتش ارسال می نمایند.